Zjawisko agresji i jego kwalifikacja na gruncie medycznym
Obecny wzrost zjawiska agresji to nie tylko zdarzenia negatywne, lecz także powszechny fakt. Dlatego gdy skala takich zjawisk jest duża, równocześnie obszar oddziaływania jej skutków jest znaczący. Trudno zrozumieć agresję w kierunku pracowników medycznych, którzy niosą pomoc w sytuacjach zagrożenia życia czy zdrowia. Typ działalności tego środowiska ma za zadanie nieść pomoc i wsparcie, dlatego to ujemne zjawisko mocno komplikuje i dezorganizuje jego prace. Z analizy wykonanej w 2017 r. na zlecenie Okręgowej Izby Lekarskiej w Gdańsku wynika, że:
Rzadziej pacjenci pozwalają sobie na pomówienia, groźby, obelgi czy wyzwiska. W ciągu roku przynajmniej raz takiego zachowania ze strony pacjentów doświadczyło czterech na dziesięciu medyków. Do naruszenia nietykalności osobistej czy niszczenia mienia najczęściej dochodzi na SOR‑ach. Niewłaściwe zachowania pacjentów najczęściej są notowane w podstawowej opiece zdrowotnej i poradniach ambulatoryjnej opieki specjalistycznej (AOS). Wiąże się to z próbą wymuszenia określonego postępowania medycznego [2]. Statystykę przypadków agresji prowadzi samorząd lekarski, funkcjonuje także portal monitorujący agresję w służbie zdrowia, na którym każdy przedstawiciel zawodu medycznego może zgłosić swój przypadek [3].
Analizując przyczyny agresji pacjentów w stosunku do lekarzy, stwierdzamy dwie główne przyczyny i naturalnie przesłanki do jej ekspresji. Jedna dotyczy sytuacji zewnętrznej, w której znalazł się pacjent (zależna od systemu), druga jest związana bezpośrednio z jego stanem zdrowia (np. spowodowana chorobą). Trzeba zauważyć, iż znaczna część tych zachowań wiąże się z nieprawidłowo funkcjonującym systemem i jego organizacją, a nie z konkretnym działaniem czy jego brakiem ze strony lekarza. Lekarze w takim przypadku stają się obiektem do wyładowania frustracji czy też niezadowolenia przez pacjenta. Należy stwierdzić, że obecnie system ochrony zdrowia zmaga się z licznymi trudnościami organizacyjnymi, finansowymi, brakami personalnymi, co w rezultacie przekłada się na złą organizację pracy i generuje rozczarowanie oczekujących pacjentów. Zarówno niewłaściwa organizacja sektora, bezustanne braki finansowe, złe zarządzanie, długie listy oczekujących, jak i brak empatii i zrozumienia ze strony personelu również wpływają na niezadowolenie pacjentów. Sytuacja jest tak paradoksalna, że tworzone listy oczekujących biegną nawet w lata, co tylko zwiększa frustrację pacjentów. Takie okoliczności generują złość pacjentów, która jest następnie demonstrowana jako agresja czy niewłaściwe zachowanie w stosunku do całego personelu medycznego. Często pacjenci postrzegają swoją sytuację zdrowotną jako właściwą do natychmiastowego udzielania pomocy, konsultacji czy określonego działania. Aktualnie funkcjonuje ustawa z dnia 6 listopada 2008 r. o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta (dalej: ustawa o prawach pacjenta i RPP) [8], która określiła i wyliczyła przysługujące pacjentom prawa. Po lekturze tych zapisów pacjenci starają się je wymuszać w praktyce. Jednak litera prawa w codziennej praktyce przyjmuje inny wymiar. Przykładowo, prawo do udzielenia świadczenia zdrowotnego w szpitalu przekłada się zawsze na stan pacjenta, a w związku z tym czas jego oczekiwania i możliwość udzielenia pomocy. Dlatego różnica pomiędzy zapisami prawnymi interpretowanymi teoretycznie a praktyką może powodować sytuacje konfliktowe i ich agresywny wymiar. Spotykanym często zarzutem jest stwierdzenie (z katalogu praw pacjenta, art. 20‑22 ustawy o prawach pacjenta i RPP) o nieposzanowaniu godności i przedmiotowym traktowaniu pacjenta. Do częstych i opisywanych pretensji pacjentów należą: nierespektowanie prawa do informacji w zakresie przekazanych informacji co do stanu zdrowia [4], brak uznania autonomii pacjenta w wyborze i metodzie leczenia [5], niezadowolenie z samych efektów leczenia, a także zaniedbania i niekompetencja personelu podczas udzielania świadczenia zdrowotnego [4]. Takim sytuacjom może towarzyszyć zawód, poczucie krzywdy, bólu i lekceważenia [4]. Trzeba mieć świadomość tego, że wymienione przesłanki generujące niezadowolenie pacjentów mogą przybrać określoną formę agresji i jej ukierunkowanego ujawnienia. Grupa pacjentów, którzy chcą wymusić na lekarzu określone zachowania, także może cechować się agresją, naturalnie wówczas gdy lekarz odmówi żądania. Często pacjenci domagają się bezpodstawnego przepisania leków, skierowania na badania, zastosowania określonej procedury, wypisania ważnego (dla nich) dokumentu (zaświadczenia, opinii itd.). Sytuacja taka jest normalna, jeśli za postępowaniem i decyzjami lekarza przemawiają przesłanki medyczne bądź w jego oczach racjonalne. Jednak gdy lekarz widzi brak takiej potrzeby i odmawia spełnienia prośby, rozczarowani pacjenci mogą być roszczeniowi [6]. Kolejną grupą pacjentów, którzy mogą cechować się agresją, są osoby z zaburzeniami psychicznymi (typ chorób cechujący się możliwymi atakami agresji), uzależnione (alkoholicy, narkomani) czy pod wpływem różnych środków (notowane od paru lat tzw. dopalacze, leki psychotropowe, narkotyki czy inne podobnie działające substancje). Także często sam charakter pacjenta (naturalnie patologiczny) decyduje o możliwym kreowaniu agresji na zewnątrz w celu osiągnięcia bądź wymuszenia czegoś na lekarzu. Nową formą zachowań agresywnych pacjentów jest agresja lokowana w sieci internetowej. Wpisy na forach, obrażanie lekarzy, ich szkalowanie, oczernianie czy nawet straszenie stają się praktycznie codziennością. Na specjalnych portalach lub forach internetowych (typu: oceń lekarza) niezadowoleni pacjenci dają upust swoim emocjom i pretensjom. Nierzadko można przeczytać notatkę prasową o postępowaniu lekarza czy danego szpitala w obraźliwej czy nawet prawnie nagannej formie. Informacje takie mają za zadanie podważyć wiedzę lekarza, jego podejście do pacjentów czy sposób pracy. Sytuacja taka najczęściej pozostaje bezkarna, bo oczerniany lekarz nie ma możliwości skutecznej obrony i przedstawienia swoich racji. Wyodrębniając typy agresji skierowanej do lekarzy, mamy do czynienia z agresją:
– internetową, pisaną;– słowną;
– fizyczną.
Naturalnie agresja ta może być wykreowana przez samego pacjenta, jego rodzinę, bliskich lub znajomych.
Obecnie ochroną w przypadku lekarzy narażonych na agresję może być podejmowane działanie związane z prawną możliwością odmowy leczenia w sytuacji szczególnej i odpowiedni typ i rodzaj zabezpieczeń (technologicznych i ochronnych).
Piśmiennictwo
1. Ustawa z dnia 5 grudnia 1996 r. o zawodach lekarza i lekarza dentysty (t.j. Dz.U. z 2019 r., poz. 537, 577, 730, 1590, z 2020 r., poz. 278).
2. Groźby, pomówienia, przemoc fizyczna – jest nowy raport o niewłaściwych zachowaniach pacjentów wobec lekarzy, [online:] http://www.medexpress.pl/grozby‑pomowienia‑przemoc‑fizyczna‑jest‑nowy‑
raport‑o‑niewlasciwych‑zachowaniach‑pacjentow‑wobec‑lekarzy/68628 [dostęp: 18.12.2017].
3. Wójcik‑Adamska K.: Na celowniku wściekłego pacjenta. Rzeczpospolita 29.09.2012.
4. Kondracki T.: Stomatolog wobec pacjentów roszczeniowych. TPS 2009, 1.
5. Engelhardt K.: Pacjent w swojej chorobie. Warszawa 1974.
6. Derczyński W.: Opinie o roszczeniach odszkodowawczych pacjentów. Prawo i Medycyna 2000, 8 (2).
7. Patryn R.: Prawo lekarza do odstąpienia od wykonywania czynności zawodowych. Klauzula sumienia. Neurol Prakt 2015, 15 (3).
8. Ustawa z dnia 6 listopada 2008 r. o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta (t.j. Dz.U. z 2019 r., poz. 1127, 1128, 1590, 1655, 1696).
Źródło: Fragment artykułu: Patryn R.: Agresywny pacjent. Odstąpienie przez lekarza od wykonywania czynności zawodowych. Gastroenterologia Praktyczna 2020, 1 (46), 96-102.
