Epidemiologia
Kryptosporydioza jest parazytozą kosmopolityczną. Zarażenia występują u ludzi i wielu gatunków zwierząt. Postacią inwazyjną pierwotniaka jest oocysta wydalana z kałem. Źródłem zarażenia jest skażona odchodami ludzi lub zwierząt woda, warzywa, owoce, inne produkty spożywcze oraz ręce. W gospodarstwach rolnych rezerwuarem pasożyta może być młode bydło. Bezpośrednie transmisje oocyst zdarzają się w żłobkach, przedszkolach, szpitalach (pacjent-pacjent, pacjent-personel medyczny), między domownikami, partnerami seksualnymi, zwłaszcza o orientacji homoseksualnej. Dla osób z wrodzonymi lub nabytymi zaburzeniami odporności oraz leczonych preparatami immunosupresyjnymi Cryptosporidium parvum jest patogenem oportunistycznym. Wprowadzenie skutecznej kombinowanej terapii antyretrowirusowej (combined antiretroviral therapy – cART) spowodowało spadek zapadalności na objawową kryptosporydiozę u zakażonych HIV.
Etiologia
Czynnikiem sprawczym ludzkiej kryptosporydiozy jest kilka gatunków Cryptosporidium, jednak najistotniejsze znaczenie ma Cryptosporidium parvum.
Patofizjologia
Pierwotniak pasożytuje w enterocytach końcowego odcinka jelita cienkiego, wywołując stan zapalny. Dodatkowe lokalizacje (komórki błony śluzowej jelita grubego, żołądka, dróg oddechowych) stwierdzane są u osób z zaburzeniami odporności. Inwazja do komórek nabłonka dróg żółciowych skutkuje wystąpieniem objawów cholangitis.
Objawy kliniczne kryptosporydiozy
Inwazję charakteryzuje wodnista biegunka o różnej intensywności oraz napadowe kurczowe bóle brzucha. Do innych objawów towarzyszących zarażeniu należą: bóle głowy, bóle mięśni, nudności, wymioty, brak apetytu, osłabienie i znużenie. Przebieg inwazji jest z reguły bezgorączkowy. W stolcu stwierdza się śluz, natomiast erytrocyty i leukocyty są nieobecne. U osób z deficytem odporności zaburzenia wchłaniania spowodowane przez przewlekłą biegunkę prowadzą do niedożywienia, spadku masy ciała i wyniszczenia.
Diagnostyka
Badanie mikroskopowe świeżego lub utrwalonego 10% formaliną kału jest metodą z wyboru. Barwienie preparatów według Ziehla-Neelsena lub Kinyouna ułatwia rozpoznanie. Znalezienie w kale małych (4-5 μm) oocyst Cryptosporidium spp. potwierdza inwazję. Istotne znaczenie ma wielokrotne badanie mikroskopowe kału. Ponadto można zastosować metody immunoenzymatyczne wykrywające koproantygeny Cryptosporidium spp. i immunofluorescencyjne ujawniające oocysty (odczyn immunofluorescencji bezpośredniej przy użyciu przeciwciał monoklonalnych). Technika polimerazowej reakcji łańcuchowej (PCR) służy do wykrycia DNA pierwotniaka w kale.
Różnicowanie
Kryptosporydiozę należy różnicować z biegunkami infekcyjnymi, zwłaszcza z innymi pierwotniakowymi inwazjami oraz zaburzenia czynnościowe jelit.
Leczenie
Lekiem z wyboru w leczeniu kryptosporydiozy jest nitazoksanid w postaci tabletek lub zawiesiny (nitazoksanid, handlowe nazwy leku: Alinia, Annita). Standardowe dawkowanie u immunokompetentnych dorosłych to 2 razy 500 mg doustnie przez 3 dni. U zakażonych HIV leczenie prowadzi się przez 2 tygodnie. Alternatywnie można zastosować paromomycynę w dawce 500 mg 4 razy na dobę przez 3-4 tygodnie. Efekt terapeutyczny uzyskuje się także po podaniu azytromycyny w dawce 1200 mg 2 razy na dobę pierwszego dnia i następnie 600 mg 2 razy na dobę przez miesiąc. W postępowaniu przyczynowym stosuje się również spiramycynę, klarytromycynę, atowakwon. Istotne znaczenie ma wyrównywanie zaburzeń wodno-elektrolitowych. Leczenie osób z niedoborami odporności może być mało skuteczne. U zakażonych HIV skuteczna cART łagodzi objawy kryptosporydiozy i zmniejsza ryzyko nawrotów.
Zapobieganie
Spożywanie wody wolnej od zanieczyszczeń biologicznych. Chlorowanie jest mało skuteczne (nie zabija oocyst). Wskazane jest zastosowanie innych metod uzdatniających, takich jak gotowanie, filtrowanie, ozonowanie. Należy zrezygnować z kostek lodu do napojów. Postępowanie zapobiegawcze polega także na unikaniu kąpieli w miejscach, gdzie woda nie jest ozonowana. Nie należy spożywać potraw surowych, półsurowych (różnego rodzaju sałatek, owoców morza), które mogą być zanieczyszczone oocystami pierwotniaka przez glebę lub wodę. Zaleca się unikanie żywności wystawionej na długo przed spożyciem, gdyż może być ona skażona przez biernych przenosicieli (wektory mechaniczne) – muchy. Przestrzeganie podstawowych zasad higieny także ma istotne znaczenie. W warunkach szpitalnych w stosunku do chorych z kryptosporydiozą należy zastosować izolację kontaktową.
Rokowanie
Rokowanie u osób ze sprawnym układem immunologicznym jest pomyślne, u pacjentów z HIV/AIDS uzależnione od leczenia choroby podstawowej.
Źródło: Kajfasz P.: Rzadkie zespoły biegunkowe wywołane przez pierwotniaki [w:] Cianciara J., Juszczyk J. (red.): Choroby zakaźne i pasożytnicze, tom II. Wydawnictwo Czelej, Lublin 2012, s. 643-644.
