Dieta ta powinna oszczędzać przewód pokarmowy (lub jego część) i wpływać na poprawę stanu zdrowia i stanu odżywienia poprzez ułatwienie trawienia i wchłanianie składników odżywczych. Zalecana jest w chorobach przewodu pokarmowego, szczególnie przy biegunkach, wzdęciach, w przypadku wyrównanych niedoborów składników odżywczych, jak również w żywieniu małych dzieci i osób starszych [1].

Ilości energii i składników odżywczych w diecie ustala się zgodnie z indywidualnym zapotrzebowaniem dla danej osoby, uwzględniającym wiek, płeć, aktywność fizyczną oraz stan fizjologiczny (np. ciąża, okres laktacji). Planowana dieta powinna w pełni pokrywać zapotrzebowanie na makroskładniki, składniki mineralne i witaminy zgodnie z polskimi normami i zaleceniami [2].

Dieta dla osoby dorosłej powinna zawierać ok. 65-90 g białka (ok. 1 g/kg należnej masy ciała/dobę) – co stanowi ok. 12% energii całodziennej racji pokarmowej, maksymalnie 30% energii powinno pochodzić z tłuszczów, zaś reszta energii powinna być dostarczona z węglowodanów (ok. 50-65%). W diecie łatwostrawnej należy wyeliminować (bądź znacznie ograniczyć) produkty i potrawy:

• powodujące nadmierne wydzielanie soków trawiennych (potrawy i produkty ostre, tłuste, długo zalegające w żołądku);
• zawierające duże ilości błonnika pokarmowego;
• powodujące wzdęcia (warzywa kapustne, strączkowe);
• używki i marynaty [20].

Ilość błonnika pokarmowego w diecie łatwostrawnej jest zbliżona do ilości zalecanej w żywieniu osób zdrowych (ok. 20-25 g/d; zalecane spożycie błonnika pokarmowego u dzieci wynosi 0,5 g/kg masy ciała); szczególnie zalecane są frakcje rozpuszczalne błonnika pokarmowego [3].

Błonnik pokarmowy w diecie łatwostrawnej powinien pochodzić z młodych, delikatnych warzyw, dojrzałych owoców, delikatnego pieczywa pszennego lub pieczywa pszennego pełnoziarnistego typu graham. Natomiast z diety wyklucza się warzywa bogate w twarde włókno pokarmowe, tj. kapustne i strączkowe. Większość pacjentów źle toleruje cebulę i ogórki. W diecie łatwostrawnej, w celu zredukowania ilości błonnika lub zmniejszenia jego działania drażniącego, stosuje się różne techniki kulinarne, np. usuwanie z warzyw i owoców skórki i pestek, oddzielanie części warzyw zawierających znaczne ilości włókna strukturalnego (z kalarepy, szparagów, fasolki) i twardych części starych roślin, wydłużanie czasu gotowania (błonnik pokarmowy ulega częściowej hydrolizie), przecieranie przez sito, miksowanie itp. Zamiast całych warzyw i owoców można podawać soki lub przeciery.

W diecie lekkostrawnej przeciwwskazane są potrawy wędzone, smażone, pieczone tradycyjnie, grillowane, zapiekane, odsmażane czy z dodatkiem zasmażek. Zaleca się natomiast używanie technik kulinarnych poprawiających strawność składników odżywczych, m.in. rozpulchniających i rozdrabniających produkty/potrawy.

Takimi korzystnymi sposobami obróbki są:

• gotowanie w wodzie i na parze – często połączone z przecieraniem, miksowaniem, rozdrabnianiem;
• pieczenie w folii aluminiowej, pergaminie lub przykrytym naczyniu – obróbka taka nie wymaga dodatku tłuszczu, a w czasie pieczenia nie powstają niestrawne produkty reakcji Maillarda (brak chrupiącej skórki);
• „smażenie” na parze – z dodatkiem masła i na łaźni wodnej (temperatura tłuszczu nie przekracza 100°C – zazwyczaj jest niższa);
• spulchnianie potraw przez dodatek do nich ubitych białek jaj lub namoczonej w wodzie lub mleku bułki pszennej;
• tłuszcz dodaje się do gotowych potraw (potrawy nasiąknięte tłuszczem podczas obróbki kulinarnej są ciężkostrawne, zaś poddawany obróbce termicznej tłuszcz podlega procesom utleniania z wytworzeniem substancji o niekorzystnym działaniu na przewód pokarmowy);
• do zagęszczania potraw stosuje się zawiesinę mąki w wodzie lub w mleku, ewentualnie w słodkiej śmietance; można również stosować dodatek żółtka [1].

Posiłki powinny być nieduże i spożywane w regularnych odstępach czasowych. W tabeli I i II przedstawiono produkty i potrawy typowe dla diety lekkostrawnej. Wymienione produkty (potrawy) są dobrze tolerowane przez większość chorych, ale listy te mogą rozszerzyć się, w zależności od indywidualnej tolerancji.

Przy biegunce bardzo istotne jest, aby zapewnić odpowiednie nawodnienie organizmu. W tym celu stosuje się tzw. doustne płyny nawadniające (DPN), np. Gastrolit^®, zawierające sód, potas, glukozę i dwuwęglany. Według aktualnych wytycznych ESPGHAN u dzieci zaleca się stosowanie DPN o zmniejszonej osmolarności (stężenie sodu 60 mmol/l). Preparaty hipoosmolarne dostępne w Polsce to na przykład Orsalit ^® i Floridral^®. Dla niemowląt od 4. miesiąca życia i dzieci szczególnie polecany, ze względu na lepszy smak, jest preparat HIPP ORS 200^® [4]. Sód i glukoza wchłaniane aktywnie w enterocytach zwiększają ciśnienie osmotyczne, powodując przechodzenie do nich wody. Aktywny transport sodu do przestrzeni międzykomórkowej, zwiększając ciśnienie osmotyczne, powoduje dalsze przechodzenie wody i – w konsekwencji – nawadnianie organizmu. W efekcie wchłanianie wody przewyższa zwiększoną jej utratę w stolcach. Płyny nawadniające podaje się na przemian z płynami obojętnymi – w ilości zależnej od wieku i natężenia biegunki.

Tabela I. Produkty dozwolone w diecie lekkostrawnej

Grupa produktów	Przykładowe produkty
Produkty zbożowe	Pieczywo jasne (czasem pieczywo typu graham), sucharki, bułki, biszkopty; drobne kasze: manna, krakowska, jęczmienna łamana, kuskus, ryż; drobne makarony
Mleko i produkty mleczne	Jogurt, kefi r, biały ser, mleko słodkie (jeżeli jest tolerowane)
Jaja	Gotowane na miękko lub ścięte na parze w formie jajecznicy, jaj sadzonych czy omletu
Mięso, wędliny, ryby	Mięso chude: cielęcina, wołowina, mięso z królika, kurczaka, indyka (chuda wieprzowina w ograniczonej ilości); ryby chude: dorsz, pstrąg, leszcz, sandacz, szczupak, płastuga; wędliny chude: szynka, polędwica, chuda kiełbasa szynkowa
Tłuszcze	Masło, słodka śmietanka, oleje roślinne: sojowy, rzepakowy, słonecznikowy, arachidowy, oliwa (margaryny miękkie i miks masła z olejami roślinnymi w ograniczonej ilości)
Warzywa	Gotowane, rozdrobnione, z dodatkiem świeżego masła: ziemniaki, marchew, buraki, szpinak, dynia, kabaczek, młoda fasolka szparagowa, zielony groszek; na surowo: zielona sałata, cykoria, pomidor bez skórki, utarta marchewka z jabłkiem
Owoce	Dojrzałe (bez skórki i pestek): jabłka, morele, brzoskwinie, pomarańcze; soki i przeciery owocowe
Cukier i słodycze	Cukier (dozwolony, ale nie preferowany), miód, dżemy bez pestek

Źródło: Szczygłowa H.: System dietetyczny dla zakładów służby zdrowia. IŻŻ 1992 [1].

Płyny nawadniające należy podawać małymi porcjami, lekko schłodzone (lepsza tolerancja smaku) od chwili wystąpienia objawów biegunkowych. Często, zwyczajowo stosowane w nawadnianiu doustnym, soki owocowe, coca-cola i rosół z kury nie powinny być stosowane, ze względu na dużą zawartość sacharozy oraz hiperosmolarność, ponieważ może to powodować biegunkę osmotyczną [5]. Sok jabłkowy i niektóre napoje zawierają znaczne ilości fruktozy. Fruktoza jest cukrem prostym, naturalnie występującym również w miodzie i owocach (wiśnie, gruszki, banany, jabłka, suszone śliwki). Spożycie 50-70 g fruktozy może spowodować wystąpienie skurczów jelit i biegunki u osób zdrowych [6]. W leczeniu dietetycznym biegunek u niemowląt i dzieci zwraca się szczególną uwagę na modyfikację diety, polegającą na ograniczeniu spożycia soków i napojów o dużym ładunku osmotycznym oraz na zwiększeniu podaży tłuszczów do 4-6 g na 1 kg masy ciała na dobę [3].

Tabela II. Potrawy dozwolone w diecie lekkostrawnej

Grupa potraw	Przykładowe potrawy
Zupy	Kleiki; zupy na słabych wywarach: krupniki z dozwolonych kasz, zupy czyste (barszcz czerwony, pomidorowa), zupy jarzynowe z dozwolonych warzyw (zupa ziemniaczana) oraz zupy mleczne; zupy zagęszczane zawiesiną mąki w wodzie, mleku
Potrawy mięsne i rybne	Gotowane, pieczone w folii aluminiowej czy pergaminie (pulpety, potrawki, budynie)
Potrawy z mąki i kasz	Kasze gotowane na sypko, przecierane lub rozklejane, budynie z kasz z dodatkiem mięsa, warzyw i owoców, kluski lane, leniwe pierogi
Sosy	O smaku łagodnym, zaprawione słodką śmietanką, masłem lub żółtkiem, zagęszczone zawiesiną mąki w wodzie lub mleku: koperkowy, cytrynowy, potrawkowy, sosy owocowe
Desery	Kompoty, kisiele, musy, galaretki z owoców dozwolonych, biszkopty, ciasto drożdżowe
Przyprawy	Wanilia, cynamon, koperek, anyż, kminek, pietruszka, sok z cytryny
Napoje	Napary z ziół, np. rumianku, mięty, słaba herbata, bawarka, kawa zbożowa z mlekiem, mleko, soki owocowe i warzywne

Źródło: Szczygłowa H.: System dietetyczny dla zakładów służby zdrowia. IŻŻ 1992 [1].

W przypadku przewlekłej, nieustępującej biegunki poleca się zastosowanie przemysłowych diet bezresztkowych, ewentualnie żywienia przez sondę; natomiast w bardzo ostrych stanach – żywienia dożylnego (parenteralnego). Diety przemysłowe do żywienia enteralnego stosowane są, gdy podaż energii i składników pokarmowych drogą przewodu pokarmowego jest niewystarczająca, utrudniona lub chory nie może samodzielnie jeść. Dostępne diety przemysłowe są zwykle bez- lub ubogoresztkowe, bezglutenowe i nisko- lub bezlaktozowe, korzystne może być również zastosowanie diety peptydowej z dodatkiem tłuszczów MCT.

Piśmiennictwo:

1. Szczygłowa H.: System dietetyczny dla zakładów służby zdrowia. Wydawnictwo IŻŻ, Warszawa 1992.
2. Jarosz M., Bułhak-Jachymczyk B.: Normy żywienia człowieka. Podstawy prewencji otyłości i chorób niezakaźnych. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2008.
3. Ryżko J., Socha J. (red): Zaburzenia czynnościowe układu pokarmowego u dzieci i młodzieży. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2004.
4. Czerwionka-Szaflarska M., Adamska I.: Ostra biegunka u dzieci – najnowsze wytyczne. Forum Medycyny Rodzinnej 2009, 3(6), 431-38.
5. Szajewska H., Mrukowicz J., Albrecht P.: Ostra biegunka – diagnostyka i leczenie. Standardy Medyczne 2000, 2(6), 6-14.
6. Beyer P.L., Caviar E.M., McCallum R.W.: Fructose intake at current levels in the United States may cause gastrointestinal distress in normal adults. J Am Diet Assoc 2005, 105(10), 1559-66.

Źródło: Fragment artykułu: Myszkowska-Ryciak J., Gajewska D.: Leczenie żywieniowe w wybranych chorobach czynnościowych przewodu pokarmowego u dzieci i dorosłych. Gastroenterologia Praktyczna 2011, 6(13), 42-43.