Sposoby komunikowania się osób z uszkodzonym słuchem
W zależności od stopnia opanowania systemu językowego przez osobę z uszkodzonym słuchem, jej możliwości odbierania mowy drogą słuchową, współwystępujących niepełnosprawności oraz kompetencji komunikacyjnej słyszącego rozmówcy, wybieramy jeden bądź kilka sposobów komunikowania się. Najczęściej jedna osoba potrafi korzystać z wielu strategii porozumiewania się. W zakresie odbioru mowy należą do nich:

Nadawanie informacji przez niesłyszącego bądź niedosłyszącego człowieka może odbywać się za pomocą:

• mowy dźwiękowej;
• mowy dźwiękowej wspartej fonogestem;
• artykulacji (bezgłośnej) wspartej fonogestem;
• pisma;
• daktylografii;
• systemu językowo-migowego (z użyciem końcówek fleksyjnych lub bez);
• naturalnego języka migowego;
• rysunku;
• piktogramów.

Podstawową sprawą w kontakcie z pacjentem z uszkodzonym słuchem jest uzyskanie od niego lub jego rodziny informacji dotyczących preferowanego sposobu komunikowania się.

W przypadku osoby korzystającej z aparatów słuchowych i odbierającej w nich mowę drogą słuchową należy upewnić się przed rozmową (szczególnie w przypadku dzieci), czy w tym momencie słyszy. Aparaty mogą być uszkodzone, wyłączone albo wyjęte z uszu. Może też być wyczerpana bateria. Podczas dotykania aparatem poduszki mogą sprzęgać wkładki uszne (wówczas słyszalny jest nieprzyjemny pisk). W takiej sytuacji pacjent będzie zdejmował lub wyłączał aparat, zakładając go na przykład, kiedy siedzi albo bezpośrednio przed rozmową. Podczas rozmowy z osobą odbierającą mowę drogą słuchową należy stworzyć odpowiednie warunki do rozumienia mowy dźwiękowej. Trzeba mówić wyraźnie, w miarę wolno, nieco głośniej niż zazwyczaj. Zbyt głośna mowa, wzmocniona działaniem aparatu słuchowego, będzie niezrozumiała, a dodatkowo będzie odbierana jako dyskomfort. Zrozumienie mowy może być utrudnione przez działanie w pobliżu głośno pracujących sprzętów, prowadzone równolegle rozmowy lub inne hałasy dobiegające np. ze szpitalnego korytarza. Należy więc ograniczyć dźwięki zakłócające. W jednej chwili mówi tylko jedna osoba. Rozmowa prowadzona jest z bliskiej odległości (1-1,5 m).

Często odbiór słuchowy musi być wspierany odczytywaniem mowy z ust. Polega ono na rozpoznawaniu przez niedosłyszącego lub niesłyszącego całych wyrazów i wyrażeń. Trzeba zwrócić szczególną uwagę, aby twarz słyszącego rozmówcy i mówiącego była wyraźnie widoczna. Najlepiej, jeżeli światło pada z boku na rozmawiających. Podczas rozmowy należy utrzymywać ciągły kontakt wzrokowy z pacjentem (ułatwi to orientację, czy treść rozmowy jest zrozumiała), mówić w miarę powoli, wyraźnie. Odległość między rozmówcami nie powinna przekraczać 1,5 m. Istotną rolę odgrywają tu kompetencje językowe odbiorcy – odczytane z ust mogą być tylko te słowa, wyrażenia i konstrukcje zdaniowe, które są mu dobrze znane. Trzeba więc budować krótkie, jednoznaczne zdania o poprawnych, prostych konstrukcjach gramatycznych. Słownictwo powinno pochodzić z mowy potocznej, należy unikać nazw specjalistycznych. Podczas rozmowy trzeba ściśle trzymać się tematu. Wszelkie dygresje utrudniają rozumienie wypowiedzi, a nawet mogą spowodować utracenie jej sensu. Komunikaty powinny być powtarzane – jeżeli zajdzie taka potrzeba – nawet kilkakrotnie. Najlepiej, jeżeli pacjent z uszkodzonym słuchem aktywnie uczestniczy w rozmowie. Przez zadawanie pytań można upewnić się, czy informacja została poprawnie odebrana. Odczytywanie z ust jest czynnością wymagającą dużej koncentracji uwagi, nie powinno więc trwać zbyt długo.

Istnieje wiele głosek w języku polskim, które są bardzo podobne lub wręcz identyczne wizualnie (np. m-p-b). Odróżnienie ich jest możliwe dzięki zastosowaniu metody fonogestów. Polega ona na wprowadzeniu gestów dłoni wykonywanych w pobliżu twarzy. Te same gesty wprowadzane są w grupie spółgłosek wyraźnie różniących się między sobą, a zróżnicowane w przypadku głosek podobnych. Zasadą jest, że podobnemu na twarzy towarzyszy różne na dłoni. Fonogesty pomagają w odczytywaniu mowy z ust, używa się ich zawsze z wyraźną, głośną mową. Metoda ta stosowana jest Polsce w kilku ośrodkach szkolno-wychowawczych dla niesłyszących oraz w nauczaniu integracyjnym.

Bardzo często wykorzystywanym sposobem komunikacji z niesłyszącymi jest pismo. Należy tu przestrzegać tych samych zasad konstruowania informacji, co podczas odczytywania mowy z ust. Im prościej sformułowane pytanie lub zalecenie, tym lepiej będzie zrozumiane. Zmieniona forma gramatyczna znanego wyrazu może również sprawić, że pojęcie zostanie błędnie zrozumiane albo wcale nie będzie zidentyfikowane.

Wszystkie wskazówki i zalecenia trzeba zapisywać wyraźnym pismem na kartce i przekazać pacjentowi, szczególnie podczas wypisu ze szpitala czy wizyty ambulatoryjnej. Informacja powinna zawierać m.in. dawkowanie i sposób przyjmowania leków, dietę, termin wizyty kontrolnej, ćwiczenia rehabilitacyjne, sposób pielęgnacji np. ran pooperacyjnych, obserwacje reakcji na przyjmowane leki, ewentualne skutki uboczne działania leków itp. Nawet jeżeli dana osoba nie zrozumie całej informacji, to poprosi tłumacza języka migowego bądź członka rodziny o przetłumaczenie lub wytłumaczenie. Pomocne byłoby poparcie pokazem zapisanych wskazań. Wiele niesłyszących osób ma problem z czytaniem ze zrozumieniem, ale jest to najprostszy dla słyszących i najczęściej używany sposób komunikacji ze słyszącym rozmówcą.

Źródło: Makara-Studzińska M.: Komunikacja z pacjentem. Wydawnictwo Czelej, Lublin 2012, ss. 89-92.