Charakterystyka limfocytów śródnabłonkowych

Limfocyty śródnabłonkowe (intraepithelial lymphocyte – IEL) w jelicie cienkim po raz pierwszy opisał Weber w 1947 r.; przez wiele lat przypisywano im udział w procesie wchłaniania składników pokarmowych [1]. Obecnie wiemy, że IEL stanowią głównie ważną część układu immunologicznego przewodu pokarmowego (gut‑associated lymphoid tissue – GALT) [2]. Ponad 90% IEL należy do populacji limfocytów T, fenotypowo głównie do klasy CD8₊ [3]. IEL powstają w krezkowych węzłach chłonnych, skąd po kontakcie z komórkami prezentującymi antygeny migrują do ściany jelita, gdzie pełnią swoje funkcje. Biorą udział w regulacji odporności zarówno naturalnej, jak i nabytej, w tym w utrzymaniu tolerancji na antygeny pokarmowe i florę symbiotyczną [4, 5]. IEL różnią się od pozostałych limfocytów T krążących w organizmie, gdyż są aktywowane przez receptory TCR‑CD2, a pozostałe limfocyty przez receptory TCR‑D3 [6]. Ze względu na różną ekspresję receptorów na powierzchni IEL wyodrębnia się w ich składzie komórki typu „a” i „b”. Komórki typu „a” biorą udział głównie w reakcjach odporności nabytej, a komórki typu „b” w odpowiedzi naturalnej [7]. IEL wydzielają wiele cytokin, w tym TGF‑beta, IL‑2, IL‑4, IL‑5, IL‑10, IL‑13, IL‑17, które biorą udział w regulacji odpowiedzi immunologicznej i wspierają procesy odnowy enterocytów [7, 8]. W stanach patologicznych subpopulacje naturalnych limfocytów (nIEL) mogą się zmieniać, pojawia się więcej komórek CD3₊ i CD4₊, które produkują cytokiny prozapalne [5]. Indukowane limfocyty (iIEL3) nabywają zdolności cytotoksycznych i uczestniczą w apoptozie enterocytów. Zmiany te korelują z osłabieniem funkcji bariery nabłonkowej i z zaburzeniami procesów immunologiczno‑zapalnych. W takich przypadkach występują również zmiany ilościowe tych komórek. U osób zdrowych w górnym odcinku przewodu pokarmowego i jelicie cienkim znajduje się od kilku do 20 IEL na 100 komórek nabłonka (IEL/EN), natomiast w jelicie grubym znacznie mniej, tj. 5‑10/100 EN [9]. Stan, w którym liczba IEL przekracza przyjęte normy dla osób zdrowych, określa się jako limfocytozę. W przypadku współistnienia zwiększonej liczby komórek zapalnych w ścianie określonego narządu przyjęto określenie zapalenie limfocytowe. Wzrost IEL może dotyczyć różnych części przewodu pokarmowego,z regionalną specjalizacją ich funkcji i z różną manifestacją objawów klinicznych [10].

Limfocytowe zapalenie przełyku

Limfocytowe zapalenie przełyku (lymphocytic esophagitis – LE) jest chorobą dość częstą, ale nie zawsze docenianą przez klinicystów. U osób zdrowych liczba limfocytów śródnabłonkowych wynosi nie więcej niż 10 w polu widzenia przy dużym powiększeniu (high power field) – 10 IEL/hpf. W 2006 r. Rubio i wsp. [11] jako pierwsi opisali wzrost liczby limfocytów powyżej 20/hpf i wprowadzili określenie „limfocytowe zapalenie przełyku”. Uzupełnieniem tego kryterium był brak lub niewielka ilość granulocytów i mastocytów w materiale biopsyjnym. W następnych latach inni badacze modyfikowali powyższe kryteria, kwalifikując do tych przypadków wzrost IEL nawet powyżej 50/hpf [12]. Niemniej kryteria podane przez Rubio i wsp. nadal są najczęściej przyjmowane w diagnostyce tego typu zapalenia. Wielu badaczy uwzględnia nie tylko liczbę limfocytów, lecz także zmiany jakościowe w ich składzie. U osób z LE w nacieku występują zarówno komórki CD8₊, jak i CD4₊, a zmiany proporcji między nimi (< 1,0 lub > 1,0) mogą odpowiadać za zróżnicowanie objawów klinicznych [13]. W obrazie endoskopowym u większości pacjentów nie stwierdza się zmian, mogą jednak występować ogniska obrzęku, przerost grudkowy czy linijne ubytki błony śluzowej [14, 15]. Wśród objawów klinicznych dominują przewlekła lub nawracająca dysfagia i inne zaburzenia motoryki przełyku, a także bóle w klatce piersiowej i nadbrzuszu oraz zgaga [16]. Czynniki etiopatogenetyczne wciąż nie są dokładnie określone. LE często kojarzy się z innymi chorobami immunologiczno‑zapalnymi, głównie z chorobą Leśniowskiego‑Crohna i chorobami tkanki łącznej [17, 18]. Z tego powodu w leczeniu, oprócz leków z grupy inhibitorów pompy protonowej (proton pump inhibitors – PPI), zaleca się budezonid, a także przeciwciała monoklonalne o działaniu immunosupresyjnym.

Piśmiennictwo

Źródło: Fragment artykułu: Chojnacki C., Mędrek‑Socha M.: Limfocytoza przewodu pokarmowego. Gastroenterologia Praktyczna 2020, 3 (48), 44-48.