Biorcą było 3-letnie dziecko z atrezją dróg żółciowych. Narząd do przeszczepienia pobrano od dziecka zmarłego z powodu guza mózgu. Operacja się nie powiodła. Dziecko zmarło wskutek krwotoku śródoperacyjnego.

Drugie przeszczepienie wątroby wykonał także Th. Starzl 5 maja 1963 r. Chory zmarł w 22. dobie po transplantacji z powodu zatoru tętnicy płucnej przy dobrze funkcjonującym narządzie. W 1964 r. próbę transplantacji wątroby podjął Nakayama z Uniwersytetu Chiba w Japonii.

Pierwsze niepowodzenia spowodowały, że Th. Starzl zawiesił program do 1967 r. Pierwsze przeszczepienie wątroby, z długotrwałym, dobrym wynikiem Th. Starzl wykonał 23 lipca 1967 r. W leczeniu immunosupresyjnym używano wówczas azatiopryny i prednisolonu, a ostre odrzucanie narządu było zjawiskiem powszechnym. Tym razem zastosowano trzy leki: surowicę antylimfocytarną, azatioprynę i prednisolon. Do końca 1967 r. w Denver wykonano 11 transplantacji wątroby. W tej grupie chorych najdłuższe przeżycie wynosiło 34 dni. Sumaryczne, jednoroczne przeżycia z lat 70. wynosiły zaledwie 25%, ale spośród tej grupy 6 chorych przeżyło ponad 30 lat.

W Europie pierwsze udane przeszczepienie wątroby wykonał 2 maja 1968 r. Sir Roy Calne, w Addenbrookes Hospital, w Cambridge w Anglii. Również w Cambridge podstawowym problemem w pooperacyjnym leczeniu chorych było skuteczne leczenie immunosupresyjne i współistniejące zakażenie, niekiedy o charakterze posocznicy.

Sir Roy Calne jest nie tylko pionierem transplantacji wątroby w Europie, ale także wprowadzenia do leczenia cyklosporyny. Ponadto, jako pierwszy na świecie wykonał połączone transplantacje serca, płuc i wątroby.

Wspólne wysiłki transplantologów na świecie doprowadziły do powstania w 1983 r. w Bethesda (USA) konsensusu na temat transplantacji wątroby, jako metody leczenia chorych z krańcową niewydolnością wątroby.

Kolejne kroki w rozwoju przeszczepiania wątroby są równie istotne, jak te pionierskie.

Problem niedoboru dawców dla małych dzieci próbował rozwiązać Henri Bismuth z Villejiuf, we Francji, który w 1984 r. przeszczepił jako pierwszy wątrobę ze zmniejszoną masą (ang. reduced liver transplantation), usuwając przed wszyciem lewe segmenty wątroby.

8 grudnia 1988 r. w San Paulo w Brazylii Silvano Raia podjął próbę przeszczepienia u 4,5-letniej dziewczynki z atrezją dróg żółciowych fragmentu wątroby od dawcy żywego. Dziecko to zmarło w 6. dobie od operacji podczas hemodializy. Kolejną próbę S. Raia wykonał 21 lipca 1989 r. Dziewczynka z włóknieniem wątroby i chorobą Caroliego przeżyła po transplantacji 4,5 miesiąca. W tym samym miesiącu, w 1989 r. w Brisbane w Australii, Russel Strong wykonał udane przeszczepienie od żywego dawcy u dziewczynki z Japonii, dla której fragment wątroby oddała jej mama.

Pierwsze przeszczepienie u dziecka od żywego dawcy w Japonii wykonał w 1989 r. Nagasue (Japonia). Dalszy postęp w przeszczepieniach wątroby od dawców żywych to niewątpliwa zasługa takich chirurgów, jak Chr. Broelsch (pracował wówczas w USA, następnie wrócił do Niemiec), M. Makuuchi (Japonia) i K. Tanaka (Japonia).

M. Makuuchi w 1993 r. wykonał z dobrym wynikiem pierwszą na świecie transplantację wątroby od żywego dawcy u biorcy dorosłego, używając lewego płata wątroby. Z kolei 9 maja 1996 r. w Hong Kongu S.T. Fan wykonał pierwsze na świecie przeszczepienie prawego płata wątroby biorcy dorosłemu, który chorował na ostrą postać choroby Wilsona. Przebieg pooperacyjny dawcy (brata) i biorcy był niepowikłany.

W Europie pierwsze przeszczepienie prawego płata wątroby u biorcy dorosłego wykonał w Essen w Niemczech w 1998 r. Chr. Broelsch.

Anatomia chirurgiczna wątroby pozwala w sprzyjających okolicznościach wykorzystywać jeden narząd pobrany od zmarłego dawcy dla dwóch biorców (ang. split liver transplantation). Po raz pierwszy taką operację wykonał 2 lutego 1988 r. Rudolf Pichlmayr (Niemcy). Podzielony na dwie części narząd jest zwykle wykorzystywany w następujący sposób – prawy płat dla biorcy dorosłego, a lewy dla biorcy pediatrycznego.

Domino liver transplantation (ang.) to szczególna forma przeszczepiania wątroby stosowana w krajach, gdzie występuje rodzinna amyloidoza. Takich chorych spotyka się w Portugalii, Japonii i Szwecji. Zabieg ten został wprowadzony do praktyki klinicznej w 1997 r. Wątroba od biorcy z amyloidozą jest dzielona i wykorzystywana do przeszczepienia dla biorców, np. z marskością pozapalną. Biorca z amyloidozą jest leczony przeszczepieniem od dawcy zmarłego.

S.G. Lee z Seulu w Korei w 2000 r. przedstawił tzw. dual liver transplantation (ang.). Podczas tej operacji od dwóch dawców pobiera się lewe płaty wątroby, a następnie obydwa wszczepia się jednemu dorosłemu biorcy. W ten sposób zabieg u każdego dawcy jest mniejszy (pobranie lewego płata), a u biorcy masa przeszczepianej wątroby jest wystarczająca. Jak dotychczas zabieg ten poza Koreą się nie upowszechnił.

Historia zastosowania leków immunosupresyjnych i uzyskanie nowych preparatów pozwala prześledzić poprawiające się wyniki leczenia chorych po przeszczepieniu wątroby. Patrząc wstecz – w latach 60., po przeszczepieniu narządów stosowano napromienianie całego ciała, następnie steroidy, 6-merkaptopurynę i azatioprynę. W 1963 r. Th. Starzl zauważył synergistyczne działanie immunosupresyjne dla glikokortykosteroidów i azatiopryny, co zaczęło poprawiać wyniki leczenia.

W 1967 r. wprowadzono do praktyki lekarskiej globulinę antylimfocytarną. 10 lat później, tj. w 1977 r., Jean Borel wykazał, że doskonałym lekiem immunosupresyjnym jest cyklosporyna, przebadana klinicznie przez Sir Roya Calne.

W 1989 r. wprowadzono do leczenia immunosupresyjnego takrolimus, który do dzisiaj jest złotym standardem w leczeniu immunosupresyjnym chorych po przeszczepieniu wątroby.

W armamentarium leczenia immunosupresyjnego mamy dzisiaj jeszcze do dyspozycji – mykofenolat mofetylu czy rapamycyna. Wszystkie te leki są wykorzystywane, choć nie zawsze we wszystkich sytuacjach klinicznych.

W 1972 r. w Polskim Przeglądzie Chirurgicznym Waldemar Olszewski (Warszawa) z zespołem opublikował pracę doświadczalną dotyczącą przeszczepiania wątroby, ale pierwsze operacje u chorych zostały wykonane dopiero 15 lat później. I tak, 3 grudnia 1987 r. Stanisław Zieliński (Szczecin) podjął próbę przeszczepienia wątroby. Chory zmarł bezpośrednio po operacji. Tydzień później, tzn. 10 grudnia 1987 r., Marian Pardela (Katowice) wykonał przeszczepienie wątroby, po którym chory przeżył 8 dni. Łącznie M. Pardela wykonał 9 przeszczepień wątroby, z najdłuższym przeżyciem 185 dni. 8 grudnia 1989 r. Jacek Pawlak i Marek Krawczyk (Warszawa) wykonali pierwsze przeszczepienie wątroby w Warszawskim Uniwersytecie Medycznym (wówczas Akademia Medyczna). Operacja była nieudana, a chora zmarła po operacji.

1 marca 1990 r. Piotr Kaliciński (Warszawa – Centrum Zdrowia Dziecka, Klinika Chirurgii Dziecięcej i Transplantacji Narządów w Instytucie "Pomnik – Centrum Zdrowia Dziecka") przy współpracy Rudolfa Pichlmayra (Niemcy) wykonał pierwsze udane przeszczepienie wątroby w Polsce.

Operacje przeszczepienia wątroby podejmowano w Polsce jeszcze w innych ośrodkach. 29 listopada 1991 r. Jerzy Polański (Warszawa) wykonał pierwsze spośród łącznie 7 przeszczepień wątroby – najdłuższe przeżycie wynosiło 3 miesiące. 9 maja 1993 r. wyzwanie przeszczepienia wątroby podjął Piotr Szyber (Wrocław). W Klinice Chirurgii Ogólnej, Transplantacyjnej i Wątroby udany program przeszczepiania wątroby rozpoczął się 30 grudnia 1994 r. (Jacek Pawlak, Bogdan Michałowicz, Krzysztof Zieniewicz) (Warszawa).

W Szczecinie przez kilka lat w latach 90. z dobrymi wynikami program transplantacji wątroby kontynuował Roman Kostyrko, uczeń Stanisława Zielińskiego.

W chwili obecnej w Warszawie do aktywnych ośrodków przeszczepiania wątroby należą: Warszawski Uniwersytet Medyczny (Klinika Chirurgii Ogólnej, Transplantacyjnej i Wątroby – Kierownik Marek Krawczyk) oraz od 2000 r. Klinika Chirurgii Ogólnej i Transplantacyjnej (Kierownik Wojciech Rowiński, od października 2004 r. Andrzej Chmura), Centrum Zdrowia Dziecka (Klinika Chirurgii Dziecięcej i Transplantacji Narządów w Instytucie "Pomnik – Centrum Zdrowia Dziecka" w Warszawie – Kierownik Piotr Kaliciński). W 2002 r. z dobrymi wynikami przywrócony został program przeszczepiania wątroby w Szczecinie (Maciej Wójcicki). Nowym ośrodkiem, ale również dobrze działającym od 2005 r. jest Klinika w Katowicach (Leszek Cierpka). Pojedyncze przeszczepienia od 3 lat są wykonywane we Wrocławiu (Piotr Szyber i Dariusz Patrzałek).

Historia przeszczepiania wątroby od żywego dawcy w Polsce rozpoczęła się 12 października 1999 r., kiedy Marek Krawczyk z Olivierem Fargesem (Paryż), przy współpracy zespołu Kliniki Chirurgii Ogólnej, Transplantacyjnej i Wątroby Akademii Medycznej w Warszawie pobrali dla 4-letniego chłopca z atrezją dróg żółciowych od ojca segment II i III wątroby. Wszczepienie zostało wykonane przez Piotra Kalicińskiego i Yahna Revyona (Paryż) oraz zespół z Centrum Zdrowia Dziecka. Obydwie operacje przebiegły z bardzo dobrym wynikiem.

W 2001 r. Marek Krawczyk z zespołem wykonał pierwszą transplantację prawego płata wątroby pobranego od ojca dla 18-letniej pacjentki z ostrą niewydolnością wątroby. Dawca i biorca do dnia dzisiejszego są w bardzo dobrym stanie ogólnym (Przeszczepianie wątroby od żywego dawcy. Krawczyk M., Patkowski W. (red.). Wyd. Czelej, 2008).

Obecnie przeszczepianie wątroby stało się uznaną metodą leczenia chorych z krańcową niewydolnością wątroby. W rejestrze European Liver Transplant Registry zebrane są dane ponad 100 000 przeszczepień wątroby w Europie. W USA liczba osób oczekujących na przeszczepienie od 1988 do 2010 r. wzrosła 12 razy, liczba zgonów na listach oczekujących 6 razy, zaś lista osób przeszczepionych tylko 2,4 razy, podobnie jak liczba dawców tylko 2,4 razy (R. Busuttil, The Transplant Society Congress, 2012). Wszystko to powoduje ogromne zapotrzebowanie na leczenie tą metoda chorych na niewydolność wątroby. Dane amerykańskie wskazują, że na liście oczekujących na przeszczepienie jest ok. 16 000 chorych, rocznie przeszczepianych jest 6000 chorych, a 2000 chorych na liście oczekujących każdego roku umiera (Gonzales S.A., Keeff e E.B.: Liver Transplantation. Handbook of Liver Disease. Elsevier Saunders, 2012).

W Polsce od 1987 do końca 2011 r. wykonano 2437 przeszczepień wątroby, z tego w Klinice Chirurgii Ogólnej, Transplantacyjnej i Wątroby 1034 transplantacje. Wyniki przeszczepienia wątroby są obecnie bardzo dobre.

Piśmiennictwo: