Epidemiologia

Zarażenia tasiemcem nieuzbrojonym, karłowatym i uzbrojonym stanowią większość wszystkich tasiemczyc. Pozostałe tasiemce spotyka się u człowieka niezwykle rzadko. Do tasiemczycy wywołanej przez tasiemca uzbrojonego i tasiemca nieuzbrojonego dochodzi przez spożycie surowego lub poddanego niedostatecznej obróbce termicznej mięsa zawierającego wągry – larwalne postacie tych tasiemców. Wągry tasiemca uzbrojonego mogą być obecne w mięsie wieprzowym lub mięsie z dzika, a tasiemca nieuzbrojonego – w mięsie wołowym. Wągry tracą żywotność po 5-minutowym podgrzaniu do temperatury 56°C. Bruzdogłowiec szeroki (Diphyllobotrium latum) ma złożony cykl życiowy, obejmujący dwóch żywicieli pośrednich – drobnego skorupiaka słodkowodnego oraz rybę, człowiek zaraża się, zjadając surowe lub półsurowe ryby. Tasiemiec karłowaty (Hymenolepis nana) jest jedynym tasiemcem, który nie potrzebuje żywiciela pośredniego do zamknięcia cyklu życiowego. Występuje głównie u dzieci, najczęściej szerzy się w zbiorowiskach, takich jak internaty czy zakłady opiekuńcze. Do zarażenia może dojść przez spożycie jaj wydalonych przez innego człowieka, częsta jest też autoinwazja. Żywicielem ostatecznym mogą być także gryzonie, a pośrednim pchły, chrząszcze, karaluchy i inne owady. Przypadkowe połknięcie takiego owada prowadzi do zarażenia. W podobny sposób człowiek może zarazić się tasiemcem psim i tasiemcem szczurzym, chociaż zdarza się to niezwykle rzadko. Tasiemczyce związane z zarażeniem tasiemcem nieuzbrojonym spotyka się na całym świecie, a największą endemiczność obserwuje się w krajach Ameryki Południowej i Środkowej, Azji Środkowej, w Afryce i na Bliskim Wschodzie, dość często spotyka się je także w Azji Południowej, Europie, w Japonii i na Filipinach. Tasiemiec uzbrojony występuje niemal w całej Ameryce Łacińskiej, w Europie Środkowo-Wschodniej, Azji Południowo-Wschodniej, Indiach i Chinach. Tasiemiec karłowaty występuje kosmopolitycznie, najczęściej spotykany jest w krajach rozwijających się i w populacjach o niskim statusie socjoekonomicznym. Zarażenia bruzdogłowcem szerokim obserwuje się w izolowanych ogniskach na półkuli północnej, w strefie klimatu chłodnego i umiarkowanego.

Etiologia

Zarówno tasiemiec nieuzbrojony, jak i uzbrojony składa się z główki, szyjki i kilkuset członów (strobili), wśród których wyróżnia się człony niedojrzałe, dojrzałe i maciczne. Długość całego pasożyta w przypadku tasiemca nieuzbrojonego dochodzi do 5 metrów, a uzbrojonego – do 3 metrów. Po zarażeniu tasiemce dojrzewają około 3 miesiące, po czym maciczne człony odrywają się i są wydalane z kałem. Tasiemiec karłowaty zawiera 150-200 członów, ale osiąga rozmiar zaledwie 30-45 mm. Bruzdogłowiec szeroki jest największym pasożytem człowieka, może osiągnąć długość nawet kilkunastu metrów.

Patogeneza

W przypadku tasiemca uzbrojonego i nieuzbrojonego w jelicie żywiciela pasożytuje zazwyczaj jeden osobnik tego gatunku. Po strawieniu otoczki wągra uwalnia się skoleks, czyli główka tasiemca, która przyczepia się do ściany jelita cienkiego. Wywołuje to jedynie minimalne zmiany zapalne w jelicie. Niekiedy wchłaniające się z jelita produkty metabolizmu tasiemców wywołują systemową reakcję alergiczną. Zarażenie tasiemcem uzbrojonym stwarza ponadto niebezpieczeństwo autoinwazji jajami tego pasożyta, co prowadzi do rozwoju larwalnych postaci tasiemca w tkankach gospodarza, czyli do wągrzycy. W tej sytuacji człowiek staje się przypadkowym żywicielem pośrednim tasiemca T. solium.

W przypadku tasiemca karłowatego zarażenie jest najczęściej mnogie. Z jaj, najczęściej przeniesionych do pokarmu za pośrednictwem brudnych rąk, w jelicie wylęgają się onkosfery, które penetrują pod śluzówkę kosmka jelitowego, tam dojrzewają, wracają do światła jelita i przyczepiają się do śluzówki. Zarażenia tasiemcem psim i szczurzym najczęściej nie wywołują objawów.

Objawy kliniczne

Zarażenia tasiemcami zazwyczaj nie powodują istotnych dolegliwości. Zarażenia tasiemcem nieuzbrojonym i uzbrojonym ujawniają się zwykle przez wydalanie z kałem członów pasożyta. W przypadku tasiemca nieuzbrojonego człony mogą aktywnie wychodzić przez odbyt. U około jednej trzeciej zarażonych osób występują bóle brzucha, brak łaknienia lub nadmierne łaknienie i uczucie dyskomfortu w jamie brzusznej. Jeszcze rzadziej w tasiemczycy stwierdza się uogólnione alergiczne zmiany skórne. Najpoważniejszym powikłaniem tasiemczycy związanej z zarażeniem tasiemcem uzbrojonym jest rozwój wągrzycy na drodze autoinwazji.

Zarażenie tasiemcem karłowatym również jest najczęściej bezobjawowe. W przypadkach objawowych, związanych z masywną inwazją, u dzieci obserwuje się niepokój, rozdrażnienie, biegunkę, bóle brzucha, a także świąd skóry okolicy odbytu. Objawy zarażenia bruzdogłowcem szerokim ograniczają się w większości przypadków do widocznych w stolcu odcinków pasożyta. Jedynie u mniej niż 2% zarażonych obserwuje się niedokrwistość megaloblastyczną spowodowaną niedoborem witaminy B12.

Diagnostyka

Tasiemczyce rozpoznaje się na podstawie obecności w kale jaj lub całych członów pasożyta. Makroskopowo jaja tasiemca uzbrojonego i nieuzbrojonego są nie do odróżnienia – mają kształt kulisty, średnicę 30-40 μm i grubą, prążkowaną otoczkę jajową. Odróżnienie tasiemca uzbrojonego i nieuzbrojonego jest możliwe na podstawie morfologii członów macicznych. Człony tasiemca nieuzbrojonego są większe, ruchliwe i zawierają powyżej 15 odgałęzień macicznych po jednej stronie, podczas gdy nieruchliwe i mniejsze człony Taenia solium zawierają jedynie do 13 odgałęzień macicznych. Jaja tasiemca karłowatego mają wielkość 30-47 μm i owalny lub okrągły kształt. Także wygląd jaj pozostałych tasiemców pasożytujących u człowieka pozwala na ustalenie rozpoznania.

Diagnostyka różnicowa

Objawy wywoływane przez tasiemczyce są niecharakterystyczne i wymagają różnicowania z licznymi patologiami przewodu pokarmowego. Nie zawsze wykrycie jaj lub członów tasiemca jest równoznaczne z ustaleniem rozpoznania, niekiedy bezobjawowa tasiemczyca współistnieje z inną chorobą przewodu pokarmowego. Należy brać pod uwagę chorobę wrzodową, niezakaźne zapalne choroby jelitowe, przewlekłe zapalenie trzustki, inne robaczyce (glistnica, owsica, włosogłówczyca) i giardiozę.

Leczenie

Praktycznie jedynym preparatem stosowanym w leczeniu tasiemczyc jest prazykwantel. Podaje się go w jednorazowej dawce 5-10 mg/kg m.c. – w przypadku tasiemca uzbrojonego, nieuzbrojonego, bruzdogłowca szerokiego, tasiemca psiego i tasiemca szczurzego oraz w jednorazowej dawce 25 mg/kg m.c. – w przypadku tasiemca karłowatego. Alternatywnym, chociaż trudno dostępnym lekiem jest niklozamid, który podaje się w jednorazowej dawce 2 g (u dzieci 50 mg/kg m.c.).

Piśmiennictwo

Źródło: Basiak W.: Tasiemczyce (taenioses) [w:] Cianciara J.,  Juszczyk J. (red.): Choroby zakaźne i pasożytnicze, tom II. Wydawnictwo Czelej, Lublin 2012, s. 634-636.