Niedobór żelaza jest najczęstszym niedoborem żywieniowym, szczególnie u niemowląt i małych dzieci, prowadzącym do niedokrwistości, gdyż zapotrzebowanie na żelazo w tym wieku jest wysokie, natomiast źródła pokarmowe – nie zawsze wystarczające. Podstawą do rozpoznania niedokrwistości z niedoboru żelaza jest niskie stężenie ferrytyny i hemoglobiny.
Grupy ryzyka wczesnych niedoborów żelaza to: wcześniaki, niemowlęta urodzone o czasie z małą masą urodzeniową, dzieci z ciąż mnogich i z matek z niedokrwistością w czasie ciąży. Suplementacja u tych dzieci jest zalecana od pierwszych dni życia, a dawki są zależne od masy ciała i wynoszą dla dzieci o masie ciała 2000‑2500 g – 1‑2 mg Fe/kg, a u dzieci z masą ciała < 2000 g – nawet 2‑3 mg Fe/kg.
Według stanowiska różnych towarzystw naukowych (ESPGHAN 2013 r., AAP 2010 r.) podwyższone ryzyko niedoboru żelaza dotyczy też urodzonych o czasie zdrowych niemowląt w drugim półroczu życia, którym nie wprowadzono jeszcze posiłków uzupełniających bogatych w żelazo, w tym mięsa lub produktów wzbogacanych w żelazo, niemowląt karmionych zwykłym mlekiem krowim (szczególnie w ilości > 0,5 l/d) oraz dzieci z rodzin o niskim statusie socjoekonomicznym i imigrantów.
W 1. r.ż. czynnikiem ryzyka niedoboru żelaza jest też przedłużone wyłączne karmienie piersią. Zapasy żelaza ulegają wyczerpaniu po ok. 4 miesiącach, a pokarm naturalny jest słabym źródłem żelaza, mimo jego doskonałej przyswajalności (ok. 50%). Zalecane spożycie żelaza w drugim półroczu to 9‑11 mg, a w 2. r.ż. – 6‑7 mg/d. Zdrowe niemowlęta urodzone o czasie, ale karmione wyłącznie piersią (lub z przewagą karmienia piersią) wymagają suplementacji żelazem w dawce 1 mg/kg m.c. – od 4. m.ż. do czasu zapewnienia odpowiedniego spożycia żelaza z posiłków uzupełniających.
W diecie niemowląt karmionych sztucznie głównym źródłem żelaza jest mleko modyfikowane, obligatoryjnie wzbogacane w żelazo w ilości 0,4‑0,8 mg/100 ml oraz przetwory zbożowe wzbogacone w żelazo.
Eksperci twierdzą, że nie ma wystarczających dowodów na konieczność powszechnej suplementacji żelaza w populacji zdrowych niemowląt, pod warunkiem stosowania w diecie mleka modyfikowanego wzbogaconego w żelazo i odpowiedniego rozszerzania diety w drugim półroczu. Taka dieta powinna zapewnić spożycie żelaza w ilości 0,6‑1,2 mg/kg/d i jest to wystarczające dla zapobiegania jego niedoborom i niedokrwistości.
Produkty o wysokiej zawartości żelaza to przede wszystkim mięso, ryby i owoce morza, żółtko jaja, a z produktów roślinnych – brokuły, fasola, natka pietruszki i szczypiorek, suszone owoce, drożdże, buraczki. Wchłanianie żelaza z diety hamują fityniany obecne w produktach roślinnych i przetworach zbożowych z pełnego ziarna oraz teina z herbaty, a lepsze wchłanianie żelaza zapewnia witamina C. Żelazo niehemowe (z produktów roślinnych) lepiej się wchłania w obecności tzw. czynnika mięsnego (aminokwasy pochodzące z mięsa).
Aktualnie dostępne preparaty do doustnej suplementacji zawierają żelazo w postaci dwuwartościowej (chlorek żelazawy II, siarczan żelazawy, glukonian żelaza) i trójwartościowej (kompleks wodorotlenku żelaza III z polimaltozą). Najnowszą formą żelaza w preparatach do suplementacji jest pirofosforan żelazowy, w postaci zmikronizowanej, zwiększającej biodostępność żelaza, dopuszczony do stosowania od 1. m.ż. Jego zaletą jest neutralny smak i zapach, dobra rozpuszczalność i możliwość podania w posiłku, wysoka przyswajalność i dobra tolerancja. Skuteczne leczenie preparatami doustnymi żelaza powinno trwać 3‑6 miesięcy, aż do uzyskania normalizacji parametrów biochemicznych. Doustna suplementacja żelazem jest konieczna w zapobieganiu i leczeniu niedokrwistości z niedoboru żelaza i niedokrwistości kobiet w ciąży. Zalecane dawki profilaktyczne żelaza to 30 mg/d, a w przypadku kobiet ciężarnych ze stwierdzoną niedokrwistością zalecana dawka żelaza wynosi 60‑120 mg/d.
Piśmiennictwo
Źródło: Stolarczyk A.: Gastroenterologia pediatryczna - pytania i odpowiedzi. Gastroenterologia Praktyczna 2014, 2 (23), 81-82.
