Większość pacjentów z FD uważa, że ich objawy, a szczególnie pieczenie w nadbrzuszu, uczucie wczesnej sytości, odbijanie i wzdęcie występują w ścisłym związku z rodzajem spożywanego posiłku. Nieliczne badania na ten temat sugerują, że może istnieć związek między FD a ogólną liczbą spożywanych kalorii, objętością posiłku i częstością jego spożywania oraz określonymi jego składnikami. Spośród składników pokarmowych wpływających na powstawanie objawów FD najczęściej wymienia się zboża (głównie pszenicę) i tłuszcze. Pozostałe składniki to węglowodany podlegające fermentacji, naturalne salicylany i kofeina. W odniesieniu do roli alkoholu w powstawaniu objawów FD wyniki badań są niejednoznaczne.
Pszenica i inne zboża
W ziarnie pszenicy 82% stanowi tzw. endosperma złożona głównie ze skrobi, białek (gluten) i fruktanów, 15% to otręby (otoczka ziarna) złożone głównie z nieskrobiowych wielocukrów, metabolicznych białek, minerałów i witamin. Natomiast 3% stanowi zarodek złożony głównie z białek metabolicznych, minerałów i witamin. W wielu badaniach z pacjentami z FD włączenie diety bezglutenowej powodowało złagodzenie objawów – bólu brzucha, wzdęcia, wczesnej sytości i pełności poposiłkowej. Należy jednak brać pod uwagę fakt, że włączenie diety bezglutenowej eliminuje z posiłków również inne składniki ziaren, na przykład fermentujące oligo-, di- i monosacharydy oraz poliole (fermentable oligosaccharides, disaccharides, monosaccharides and polyols – FODMAP), reprezentowane przez fruktany. Być może, podobnie jak w IBS, dieta uboga w FODMAP łagodzi także objawy FD. Jednak w badaniach z chorymi z FD zastosowano również kapsułki zawierające czysty gluten i wykazano, że u 30% chorych pogarszało to ogólne samopoczucie. Najprawdopodobniej różne subpopulacje chorych z FD mogą być wrażliwe na różne składniki pokarmu – gluten i/lub FODMAP.
Tłuszcze
Od wielu lat obecność tłuszczu w pokarmach wiąże się z występowaniem objawów FD. Jednym z częstych zaburzeń opisywanych u wielu pacjentów z FD jest nadwrażliwość żołądka na rozciąganie spowodowane posiłkiem, będąca istotnym czynnikiem wyzwalającym objawy FD. Wiadomo także, że obecność tłuszczu w dwunastnicy znacznie pogłębia tę nadwrażliwość. Wykazano, że długołańcuchowe triglicerydy silniej niż triglicerydy średniołańcuchowe wywołują uczucie pełności w nadbrzuszu, nudności i uczucie sytości. Z tych badań wynika więc, że u niektórych pacjentów z FD tłuste pokarmy mogą nasilać objawy, co uzasadnia zredukowanie ich ilości w diecie. W prawidłowej diecie kalorie pochodzące z tłuszczu powinny stanowić 20-35% dziennego zapotrzebowania kalorycznego. Natomiast dieta ubogotłuszczowa powinna czerpać z tłuszczu < 20% dobowego zapotrzebowania kalorycznego. Niestety taka dieta może prowadzić do niedoboru witamin i innych mikroelementów rozpuszczalnych w tłuszczu. „Brakujące” kalorie należy uzupełniać, spożywając więcej owoców, warzyw i niskotłuszczowych pokarmów białkowych.
Naturalne związki chemiczne
Za koncepcją zróżnicowanej, w obrębie populacji z FD, odpowiedzi na różne składniki pokarmu przemawiają także wyniki badań wskazujących, że u chorych z FD pieczenie w nadbrzuszu pojawia się po posiłkach bogatych w naturalne, występujące w pokarmach związki chemiczne – jak salicylany i aminy. Wysokie stężenia „naturalnych” salicylanów występują w owocach (jabłka, jeżyny, wiśnie, rodzynki, winogrona, porzeczki, nektarynki, pomarańcze, brzoskwinie, morele, śliwki, suszone śliwki, maliny, truskawki) i warzywach (głównie brokuły, cykoria, ogórki, pomidory, rzodkiew, słodka kukurydza, szpinak, oliwki). Innym naturalnie występującym związkiem chemicznym jest kapsaicyna, będąca głównym składnikiem czerwonej papryki, a szczególnie chili. U zdrowych ochotników spożycie papryki chili lub połknięcie kapsułki z kapsaicyną jest znanym czynnikiem wywołującym pełną gamę objawów FD – pieczenie, bolesny ucisk i uczucie ciepła w nadbrzuszu. U pacjentów z FD opisano zjawisko nadwrażliwości żołądka i jelit na kapsaicynę, co sprawia, że przywołane objawy odczuwają oni z dużo większą siłą niż osoby zdrowe. Te objawy kapsaicyna wywołuje, działając na receptory TRPV1 zlokalizowane w błonie śluzowej całego przewodu pokarmowego. Dwunastnica jest bardziej wrażliwa na kapsaicynę niż pozostałe odcinki jelita cienkiego. Interesujące jest jednak, że długotrwałe spożywanie kapsaicyny zawartej w chili może dawać efekt odwrotny – prowadzić do złagodzenia objawów FD.
U zdrowych ochotników i u pacjentów z chorobą refluksową przełyku infuzja roztworu kapsaicyny do światła przełyku łagodzi objawy wywoływane perfuzją kwasem solnym. Ponadto zaobserwowano, że w populacji pacjentów z chorobą refluksową przełyku długotrwałe spożywanie chili zmniejsza częstość i nasilenie odczuwania zgagi, pozostając bez wpływu na odczuwanie regurgitacji. Są to jak dotąd nieliczne badania, które powinny być powtórzone na większą skalę.
Inne składniki diety
Niejednoznaczne wyniki badań na temat wpływu alkoholu na objawy FD mogą być w pewnym stopniu konsekwencją różnic w metodyce stosowanej przez badaczy, szczególnie w odniesieniu do sposobu monitorowania spożycia alkoholu. W dwóch badaniach na ten temat alkohol nie wywoływał FD. W dwóch innych badaniach spożycie alkoholu zwiększało ryzyko wystąpienia FD – wino u 68%, a piwo u 62% osób.
Jak dotąd, sprzeczne wyniki istnieją również na temat wpływu kawy na ryzyko powstawania objawów FD. Wśród innych pokarmów/napojów wiązanych z powstawaniem objawów FD znajdują się: napoje gazowane, herbata, owoce i soki owocowe, mleko oraz żywność typu fast food (pizza, żywność smażona).
Źródło: Dąbrowski A.: Dieta a zaburzenia czynnościowe przewodu pokarmowego [w:] Wallner G., Dziki A., Dąbrowski A. (red.): Zaburzenia czynnościowe układu pokarmowego. Wydawnictwo Czelej 2018, s. 243-253.
